خوشاشیراز و وضع بی مثالش

چو ایران نباشد تن من مباد

زندگی نامه ی پروین اعتصامی

رخشندهٔ اعتصامی مشهور به پروین اِعتِصامی (۱۲۸۵ تا ۱۳۲۰) از بانوان شاعر ایرانی است

فهرست مندرجات ·                     ۱ زندگی ·                     ۲ آثار ·                     ۳ نمونهٔ اشعار ·                     ۴ منابع ·                     ۵ پیوندهای بیرونی

زندگی

اعتصامی در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ خورشیدی در شهر تبریز به دنیا آمد. پدرش یوسف اعتصام الملک از سکنه شفت و اصالتاً آشتیانی بود و مادرش اختر فتوحی ( متوفی ۱۳۵۲) از اهالی آذربایجان بود. ^[۱] پروین تنها دختر خانواده بود و چهار برادر داشت.

اعتصام الملک پدر پروین از نویسندگان و مبارزان دوران مشروطه بود. او در سال ۱۲۹۱ به همراه خانواده اش از رشت به تهران مهاجرت کرد؛ به همین خاطر پروین از کودکی با مشروطه‌خواهان و چهره‌های فرهنگی آشنا شد و ادبیات را در کنار پدر و استادانی چون دهخدا و ملک الشعرای بهار آموخت. در دوران کودکی، زبان‌های فارسی و عربی را زیر نظر معلمان خصوصی در منزل و زبان انگلیسی را در مدرسه امریکایی‌ها فراگرفت.

پروین در سن ۲۸ سالگی در تیر ماه ۱۳۱۳ با پسرعموی پدرش فضل الله اعتصامی (رئیس شهربانی وقت کرمانشاه) ازدواج کرد ولی این ازدواج به دلیل عدم تناسب فرهنگی بین زوجین، در مرداد ۱۳۱۴ به جدایی انجامید. در همین سال‌ها بود که پروین در کتابخانهٔ دانشسرای عالی به عنوان کتابدار به کار مشغول شد. ^[۲]

پروین به تشویق ملک‌الشعرای بهار در سال ۱۳۱۵ دیوان خود را منتشر کرد ^[۳]، ولی مرگ پدرش در دی ماه ۱۳۱۶ در سن ۶۳ سالگی، ضربه هولناک دیگری به روح حساس او وارد کرد که عمق آن را در مرثیه ای که در سوگ پدر سروده است، به خوبی می توان احساس کرد:

پدر آن تیشه که بر خاک تو زد دست اجل

تیشه ای بود که شد باعث ویرانی من

پروین اعتصامی عاقبت در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ در سن ۳۵ سالگی بر اثر ابتلا به بیماری حصبه در تهران درگذشت و در حرم حضرت معصومه در قم در مقبرهٔ خانوادگی به خاک سپرده شد.

آثار

دیوان پروین، شامل ۲۴۸ قطعه شعر می باشد، که از آن میان ۶۵ قطعه به صورت مناظره است. اشعار پروین اعتصامی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیدهٔ انتقادی به تصویر کشیده است.

اشعار او را می‌‌توان به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول که به سبک خراسانی گفته شده و شامل اندرز و نصیحت است و بیشتر به اشعار ناصرخسرو شبیه است. دسته دوم اشعاری که به سبک عراقی گفته شده و بیشتر جنبه داستانی به ویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدی نزدیک است. این دسته از اشعار پروین شهرت بیشتری دارند

نمونهٔ اشعار

بخشی اندک از آنچه که پروین در سوگ پدرش سروده است:

 

پدر آن تیشه که بر خاک تو زد دست اجل

تیشه ای بود که شد باعث ویرانی من

عضو جمعیّت حق گشتی و دیگر نـخوری		غـم تـنهایی و مـهجوری و حـیرانی من
من کـه قـدر گـهر پاک تـو مـی‌دانستم		ز چـه مـفقود شـدی ای گهر کـانی من
من که آب تو ز سرچشمه دل مـی‌دادم		آب و رنگت چه شد ای لالۀ نعمانی من
من یکی مرغ غزلخوان تو بـودم چه فتاد		که دگر گـوش نـداری به نواخوانی من
گنج خود خوانـدیَم و رفتی و بگـذاشتیَم		ای عجب بعد تو با کیست نگهبانی من

دو بیت اول یکی از اشعار پروین:

ای گل تو ز جمعیّت گلزار چه دیدی؟		جز سرزنش و بد‌سری خار چه دیدی؟
رفتی به چمن لیک قفس گشت نصیبت		غیر از قفس ای مرغ گرفتار چه دیدی؟

بیتی از سعدی که پروین در شعر فوق به آن با آرایهٔ تضمین اشاره می‌کند:

مرغان قفس را المی باشد و شوقی

کان مرغ نداند که گرفتار نباشد

منابع

1.           ↑ جاودانه پروین اعتصامی. به کوشش حسین نمینی. تهران: کتاب فرزان، ۱۳۶۲، ص ۱۸۴. 

2.           ↑ جاودانه پروین اعتصامی. به کوشش حسین نمینی. تهران: کتاب فرزان، ۱۳۶۲، ص ۸۲. 

3.           ↑ پروین اعتصامی ترسیم کننده تزویر دوران خود بود. خبرگزاری میراث فرهنگی. بازدید در تاریخ ۱۴ مارس ۲۰۰۷.

·                     موسوی گرمارودی، سید علی. اختر چرخ ادب، رجوع شود به: روزنامهٔ همشهری، تهران، ۱۳۸۵

این کتاب که به مناسبت یکصدمین سالروز تولد پروین اعتصامی و در 40 صفحه به چاپ رسیده است، شامل گزیده‌ای از زندگی و شعر اوست.

·                     ضمیمهٔ چاپ ششم دیوان پروین اعتصامی. مجموعهٔ مقالات و قطعات اشعار، که بمناسبت درگذشت و اوّلین سال وفات خانم پروین اعتصامی نوشته و سروده شده است، تهران، تیرماه ۱۳۵۳ شمسی - جمادی‌الثّانی ۱۳۹۴ هجری - ژوئیه ۱۹۷۴ میلادی

·                     کریمی، احمد (ویرایش و تدوین متن)، دیوان پروین اعتصامی، چاپ اوّل، انتشارات یادگار، بهار ۱۳۶۹ به همراه مقدّمهٔ سیمین بهبهانی

·                     چاوش‌اکبری، دکتر رحیم (نگارندهٔ پیشگفتار)، دیوان پروین اعتصامی، چاپ سوّم، ناشر: نشر محمّد، پائیز ۱۳۷۰

·                            

نمونه اثر

آرزوی پرواز

کبوتر بچه‌ای با شوق پرواز

 به جرئت کرد روزی بال و پر باز

 پرید از شاخکی بر شاخساری

گذشت از بامکی بر جو کناری

 نمودش بس که دور آن راه نزدیک

 شدش گیتی به پیش چشم تاریک

 ز وحشت سست شد بر جای ناگاه

 ز رنج خستگی درماند در راه

گه از اندیشه بر هر سو نظر کرد

گه از تشویش، سر در زیر پر کرد

 نه فکرش با قضا دمساز گشتن

 نه‌اش نیروی زان ره بازگشتن

 نه گفتی کان حوادث را چه نامست

 نه راه لانه دانستی کدامست

 نه چون هر شب حدیث آب و دانی

 نه از خواب خوشی نام و نشانی

 فتاد از پای و کرد از عجز فریاد

 ز شاخی مادرش آواز در داد

کزینسان است رسم خودپسندی

 چنین افتند مستان از بلندی

 بدن خردی نیاید از تو کاری

 به پشت عقل باید بردباری

 تورا پرواز بس زودست و دشوار

 ز نو کاران که خواهد کار بسیار

 بیاموزندت این جرئت مَه و سال

 همت نیرو فزایند، هم پر و بال

 هنوزت دل ضعیف و جثه خرد است

 هنوز از چرخ، بیم دستبرد است

 هنوزت نیست پای برزن و بام

 هنوزت نوبت خواب است و آرام

 هنوزت انده بند و قفس نیست

 به جز بازیچه، طفلان را هوس نیست

 نگردد پخته کس با فکر خامی

 نپوید راه هستی را به گامی

 ترا توش هنر میباید اندوخت

 حدیث زندگی میباید آموخت

 بباید هر دو پا محکم نهادن

 از آن پس، فکر بر پای ایستادن

 پریدن بی پر تدبیر، مستی است

 جهان را گه بلندی، گاه پستی است